3 mei 2020 – Fred Nijhuis

De Marken / le Marche

Samenvatting en conclusies n.a.v. enkele workshops.

De Marken behoort niet tot de meest bezochte regio’s in Italië, maar vrijwel iedereen kent de wijn die er wordt gemaakt: de Verdicchio. In bijna alle supermarkten en wijnspeciaalzaken is wel een Verdicchio aanwezig, de altijd uiterst koopwaardige wijn, soms in de kenmerkende fles in de vorm van een anfora.

Om de Marken en haar wijnen beter te leren kennen, organiseerde ik een aantal workshops, een reguliere zoals gewoonlijk in het Dorpshuis te Tuil en een exclusieve voor de Verenigde Vinologen Nederland (VVN), de uiterst actieve ‘alumni’ vereniging voor vinologen. De VVN verzorgt voor haar leden talloze activiteiten, variërend van master classes met specifieke thema’s tot wijnreizen en de prestigieuze competitie ‘Vinoloog van het Jaar’. Ik mag graag met ze samenwerken en beveel een lidmaatschap van harte aan.

Voor elk wat wils
De Marken (le Marche in het Italiaans) ligt ten zuiden van Emilia-Romagna aan de Adriatische zee. Bewoners van Abruzzen zijn hun zuiderburen en in het oosten grenst de Marken aan Toscane en Umbrië met de Apennijnen als natuurlijke grens. De hoofdstad is Ancona en de vijf provincies (Ancona, Ascoli Piceno, Fermo, Macerata en Pesera met Urbino zijn bij elkaar bijna 10.000 km2 groot, ongeveer bijna een kwart van de oppervlakte van Nederland. Er wonen ruim 1,5 miljoen mensen die leven van veeteelt, vis, landbouw (o.a. granen, olijven, druiven en truffels), leer en textiel en ‘zwaardere’ industrie. Ooit werden in de regio grote hoeveelheden huishoudelijke apparaten gemaakt van merken als Indesit, Guzzini en Teuco, maar de meeste productie daarvan vindt tegenwoordig elders plaats. Toerisme speelt (dankzij de fraaie natuur, gastvrije cultuur en talloze monumenten) een steeds belangrijke rol en dat is een belangrijke ontwikkeling. En voor muziekliefhebbers: de accordeons van Castelfidardo komen hier vandaan en de componist Gioachino Rossini werd in de Marken geboren. Ben je meer geïnteresseerd in kunst of sport: in de plaats Urbino stonden de wiegjes van zowel de schilder Raphael als de GP-coureur Valentino Rossi. Voor elk wat wils dus…

Het verleden
In de IJzertijd (ca 1000 v.Chr.) werd het bewoond door de Piceni, een Italische stam, later gevolgd door Kelten, Umbri en tenslotte de Senones. Op hen veroverden de Romeinen de streek in 295 v.Chr. (Slag bij Sentinum) en ze stichtten daarna allerlei steden, waaronder Matelica, Poggio San Marcello, Senigallia, Castelleone di Suasa, Cingoli, Cupramontana en Urbisaglia die via de Via Flaminia en de Via Salaria in verbinding stonden met Rome. Na de val van het Romeinse Rijk kwam de Marken onder de heerschappij van o.a. de Gothen, het Byzantijnse Rijk en de Lombarden. Rond de 10^e eeuw werden meerdere markgraafschappen gevormd (o.a. Camerino , Fermo en Ancona) en de regio dankt zijn huidige naam aan die verzameling marken. In de geschiedenis van de Marken heeft de relatie met het Heilige Roomse Rijk altijd een belangrijke rol gespeeld, waarbij het vaak deel uitmaakte van de Pauselijke Staat, maar soms ook niet. In dit kader mag Venanzio Filippo Piersanti niet onvermeld blijven. Hij werd in 1718 naaste medewerker en vertrouweling van paus Clemens XI en wist tijdens zijn carrière talloze kunstschatten te verzamelen die nog altijd te bewonderen zijn in het Museo Piersanti in zijn geboorteplaats Matelica. In 1860 worden ook de Marken verenigd in het nieuwe Koninkrijk Italië en krijgt het via de spoorlijn van Bologna naar Brindisi een betere verbinding met de rest van het land.

Wijnbouw
Fossiele restanten tonen aan dat er al in de IJzertijd wijn werd gemaakt in de Marken, dus ver voor Plinius de Oude en Apicius in de 1^e eeuw n.Chr. wijnen uit Ancona noemden en er tevens sprake was van een goede reputatie onder de Romeinen voor de wijnen uit Picenum. In de loop van de eeuwen is er altijd interesse blijven bestaan voor de Marken als wijngebied en dit resulteerde o.a. in de aanplant van Franse druivenrassen onder invloed van Napoleon. Zo waren cabernet en pinot noir in de Marken al eerder een begrip dan in menige andere wijnregio. Desalniettemin wist men pas veel later te profiteren van de nieuwe wereldwijde aandacht voor Italiaanse wijnen in de tweede helft van de 20^e eeuw dan bijvoorbeeld Piëmonte en Toscane. Die noodzaak was ook niet direct aanwezig, o.a vanwege een zeer hoge eigen consumptie. In de jaren ’70 van de vorige eeuw was dat maar liefst 120 liter per capita, zeer hoog dus. Momenteel bedraagt de consumptie ca 55 liter en dat is alleen minder dan in de Veneto; in Nederland ligt de consumptie rond de 23 liter wijn per capita per jaar. En betere communicatie, marketing en export heeft de wijnen uit de marken inmiddels in alle delen van de wereld gebracht. De Marken wordt daardoor als een vaste waarde beschouwd. Centraal staat nog altijd de Verdicchio, maar er zijn verschillende interessante ontwikkelingen met volop mogelijkheden voor andere druivenrassen en wijnen. Zo is de populariteit van druiven als de pecorino en maceratino sterk gestegen en profiteert de Marken van de vraag naar biologische wijnen.

Terroir
De bodem van de Marken is relatief jong te noemen met een oorsprong in het Kwartair en Tertiair. Het is van origine een oude zeebodem met kalkrijke delen en klei, aangevuld met kalksteen. Circa tweederde is heuvelachtig met landinwaarts bij en in de Apennijnen de nodige bergen (de hoogste met 2476 meter is de Monte Vettorel). Aan de kust is het zeer vlak, m.u.v. het deel tussen Gabicce en Pesaro in noorden en de Monte Conero bij Ancona. Italië ligt op de breuklijn van twee tektonische platen (de Afrikaanse en de Euraziatische) en deze schuren voortdurend tegen elkaar aan. Italië telt jaarlijks zeker 300 aardbevingen en ook de Marken wordt daarbij niet ontzien. Eén van de meest recente grote bevingen vond plaats op 24 augustus 2016; met een kracht van 6,2 was het de zwaarste aardbeving in Italië sinds 2009. Qua klimaat zien we vanzelfsprekend verschillen tussen de gebieden aan de kust en die meer landinwaarts gelegen zijn. Over het algemeen is het klimaat gematigd, zij het iets kouder bij de Apennijnen. Regenval varieert van 1000-1500 mm in het binnenland tot 600-800 aan de kust (Nl: 880 mm).

Druiven
Hoewel er meer witte wijn dan rode wordt gemaakt in de Marken, zijn de twee meest aangeplante twee blauwe: de sangiovese met 22% en de montepulciano met 20%; de verdicchio is goed voor 14%. Daarnaast vinden we er o.a. de biancame, lacrima, maceratino, malvasia, montonico bianco, passerina, pecorino, tai rosso, trebbiano en vernaccia nera (garnacha), dit uiteraard naast cabernet, chardonnay etc. De verdicchio wordt al zeker sinds de 7^e eeuw n.Chr. verbouwd in de heuvels van Ancona tot aan de grens met Umbrië. De druif heeft een voorkeur voor zanderige bodems die rijk aan kalk zijn en geeft dan lichtgele wijnen met een groene schijn (verde = groen) en een fris, levendig karakter met een typisch amandelbittertje in de afdronk. Bij wat meer aandacht in de wijngaard en kelder, is de druif in staat om rijkere wijnen te geven met een bewaarpotentieel van zeker 20 jaar.

DOP’s
De marken telt 5 DOCG’s en 15 DOC’s, goed voor 37% van de totale productie. De meeste wijn (45%) wordt echter in bulk verkocht en heeft ‘slechts’ de kwalificatie ‘wijn’, dus (o.a.) zonder aanduiding van de geografische herkomst. De Verdicchio dei Castelli di Jesi is qua omvang de belangrijkste wijn; in kwalitatief opzicht zijn dat de Verdicchio Castelli di Jesi Verdicchio Riserva DOCG (2010), de Verdicchio di Matelica Riserva DOCG (2010) en de Cònero DOCG (2004), gevolgd door de Offida DOCG (2011). De Vernaccia di Serrapetrona DOCG (2004) is een beetje vreemd eend in de bijt, het is niet alleen een kleine DOCG, maar ook één van de weinige DOCG’s voor een uitsluitend rode mousserende wijn. Bij de Verdicchio’s dei Castelli di Jesi (die hun naam danken aan de 25 kastelen in het gebied) wordt nog onderscheid gemaakt met een ‘Classico’ en maar liefst 99 MGA’s (Menzioni Geografiche Aggiuntive). De wijn werd ooit wereldberoemd door zijn karakteristieke fles in de vorm van een anfora, in 1954 bedacht door Fazi Battaglia. Tegenwoordig zien we meestal ‘gewone’ flessen, zowel type ‘Bordeaux’ als ‘Bourgogne’. De Verdicchio di Matélica en Verdicchio dei Castelli di Jesi zijn te beschouwen als een tweeling, waarbij Matélica een stuk kleiner is, maar wel meer potentieel heeft. Het aantal zelfstandige producenten in Matélica is echter zeer beperkt en wat mij betreft is het potentieel nog altijd niet volledig ontwikkeld. Samen nemen de twee Verdicchio’s ongeveer de tweederde van de totale productie aan witte kwaliteitswijnen uit de Marken voor hun rekening.

Tot de DOC’s uit de Marken behoren de Bianchello del Metauro DOC (1969), Colli Maceratesi DOC (1975), Colli Pesaresi DOC (1972), Esino DOC (1995), I Terreni di Sanseverino DOC (2004), Pergola DOC (2005), Rosso Cònero DOC (1967), Rosso Piceno/Piceno DOC (1967), San Ginesio DOC (2007), Serrapetrona DOC (2004), Terre di Offida DOC (2001/2011) en de reguliere Verdicchio dei Castelli di Jesi (1968) en Verdicchio di Matelica DOC (1967). Mijn speciale aandacht gaat vaak uit naar de Falerio DOC (1975) en de Lacrima di Morro/Lacrima di Morro d’Alba DOC (1985). Eén van de allerbeste producenten uit de Falerio DOC is Saladini Pilastri, en hun wijnen koesterde ik niet alleen heel vaak tijdens de diverse edities van het Proefschrift Wijnconcours, maar ook aan tafel in verschillende restaurants; een geweldige wijn met een fantastische prijs-kwaliteit verhouding. De Lacrima di Morro is wat mij betreft één van de leukste, meest intrigerende Italiaanse wijnen. De druif en zijn wijnen zijn volstrekt uniek en hebben een geheel eigen karakter. Heel floraal met impressies van rozen, bijna geparfumeerd, eigenzinnig, sappig en fruitrijk met relatief weinig tannine. De druif kent een lange geschiedenis; documenten geven aan dat een wijn van de lacrima al in 1167 door Keizer Frederik I Barbarossa (roodbaard) werd gedronken. Guus van Otterloo (toenmalig eigenaar van Terroirwijn in Rotterdam) importeerde ooit enkele lacrima’s van Giusti; erg fijne wijnen.

Conclusies
Na twee uitgebreide workshops mag rustig geconcludeerd worden dat de Marken voor elke wijnliefhebber veel te bieden heeft. De meeste witte wijnen hebben een voorbeeldige prijs-kwaliteitverhouding en de rode zijn minstens zo betrouw- en betaalbaar. Onder de witte wijnen een hoofdrol voor de 2015 Verdicchio dei Castelli di Jesi Riserva van Villa Bucci; het toonbeeld van waartoe de verdicchio als druif en de Marken als regio in staat zijn. Een fenomenale wijn, complex, verfijnd en met een enorme lengte en diepgang. Vergelijkbare woorden zijn van toepassing op de 2013 Cúmaro Conero Riserva van Umani Ronchi, een monumentale rode wijn. En dan is er nog de 2018 Le Grane, een Ribona/Maceratino uit de Colli Maceratesi van Boccadigabbia, gemaakt van druiven van een kleine, twintig jaar oude wijngaard, waarvan een deel overrijpe druiven wordt toegevoegd aan de reguliere most (fare le grane = toevoegen bessen) wat voor een tien dagen langere gisting zorgt. De wijn krijgt hierdoor een surplus aan body en lengte en het resultaat is een fantastische wijn met een enorm gastronomisch potentieel. Diverse wijnen gaven aan dat de Marken een wijnregio is die veel te bieden heeft; de veelzijdig kwaliteit beter leren kennen tijdens de workshops was dan ook voor een ieder een waar genoegen.

Geproefd zijn:

Andrea Felici, Verdicchio dei Castelli di Jesi Classico Superiore DOC, 2018
Andrea Felici, Vigna il Cantico della Figura, Verdicchio dei Castelli di Jesi Classico Superiore Riserva DOCG, 2016
Belisario, Cambrugiano, Verdicchio di Matelica Riserva, 2016
Bisci, Verdicchio di Matelica DOC, 2018
Bisci, Vigneto Fogliano, Verdicchio di Matelica DOC, 2017
Boccadigabbia, Le Grane, Colli Maceratesi Ribona DOC, 2018
Boccadigabbia, Akronte, Marche Cabernet Sauvignon IGT, 2013
Boccafosca, Nerium, Lacrima di Morro d’Alba DOC, 2018
Boccafosca, Verdicchio Verdicchio Spumante Brut, NV
Boccafosca, Stellaria, Verdicchio dei Castelli di Jesi Classico DOC, 2018
Bolognini, OSVÁ, Lacrima di Morro d’Alba DOC, 2018
Borgo Paglianetto, Terravignata, Verdicchio di Matelica DOC, 2018
Colle Stefano, Verdicchio di Matelica DOC, 2018
Crespaia, Spumante Brut, NV
Crespaia, Bianchello del Metauro DOC, 2018
Crespaia, Chiaraluce, Bianchello del Metauro Superiore DOC, 2018
Esther Hauser, Il Ceppo, Marche Rosso IGT, 2013
Fattoria Forano, Monteferro, Colli Maceratesi Ribona DOC, 2015
Fattoria Forano, Montelipa, Colli Maceratesi Rosso DOC, 2015
Fattoria Forano, Rosso Piceno DOC, 2015
Fattoria Forano, Le Piagge, Colli Maceratesi Ribona DOC, 2018
Guerrieri, Bianchello del Metauro DOC, 2017
Guerrieri, Galileo, Colli Pesaresi Sangiovese Riserva DOC, 2015
Libenzi, Baccaloro, Verdicchio dei Castelli Di Jesi DOC, 2018
Libenzi, Poggio Casalta, Verdicchio dei Castelli Di Jesi DOC, 2016
Libenzi, Poggio Casalta, Verdicchio Dei Castelli Di Jesi DOC, 2015
Libenzi, Zizzero, Rosso Conero DOC, 2017
Libenzi, Rubideo, Rosso Piceno DOC, 2016
Ludi, Velenosi, Offida Rosso DOCG, 2016
Madonnabruna, Rivafiorita, Marche Passerina IGT, 2018
Madonnabruna, Maree, Falerio Pecorino DOC, 2018
Madonnabruna, Cugnolo, Rosso Piceno DOC, 2017
Pontemagno, Bacnero, Verdicchio dei Castelli di Jesi Classico Superiore DOC, 2018
Pontemagno, Pontelungo, Rosso Conero DOC, 2017
Rêve, Velenosi, Pecorino Offida DOCG, 2017
Sartarelli, Tralivio, Verdicchio dei Castelli di Jesi, 2017
Tenute San Sisto, Massaccio, Verdicchio dei Castelli de Jesi Classico Superiore, 2017
Tenute San Sisto, San Sisto Verdicchio Castelli di Jesi Classico Riserva, 2016
Tenuta dell’Ugolino, Maltempo, Verdicchio Spumante Brut, NV
Tenuta dell’Ugolino, Le Piaole, Verdicchio dei Castelli di Jesi Classico DOC, 2018
Tenuta dell’Ugolino, Vigneto del Balluccio, Verdicchio dei Castelli di Jesi Classico Superiore DOC, 2018
Umani Ronchi, Cumaro, Conero Riserva, 2013
Villa Bucci, Verdicchio Castelli di Jesi Classico Riserva, 2015
Villa Carlo Boccolini, Kyma Oros, Rosso Conero DOC, 2016
Villa Forano, Monteferro, Colli Maceratesi Ribona DOC, 2015
Villa Forano, Montelipa, Colli Maceratesi Rosso DOC, 2015