Vini ad Arte,
De kunst en/van het wijnmaken

Vanuit het Museo Internazionale delle Ceramiche in Faenza, het keramische hart van Italië, presenteerde het Consorzio Vini di Romagna al weer ‘enige’ tijd geleden haar wijnen. Het bleek een leerzaam evenement, een mooie combinatie van kunst, cultuur, techniek, historie, de hedendaagse realiteit én hun toekomst. 

Romagna
Emilia-Romagna is weliswaar één politieke regio, maar de verschillen tussen beide districten zijn groot. De natuur is er anders, de cultuur, de gastronomie en ook de wijnen. Al eerder schreef ik over Lambrusco, dé wijn uit Emilia. Nu is het tijd voor de belangrijkste wijn uit Romagna, de Sangiovese di Romagna. In 2012 vierde het Consorzio Vini di Romagna haar 50-jarig bestaan, reden genoeg om even stil te staan bij de positie van Romagna in de Italiaanse wijnwereld, zoals werd aangegeven door Giordano Zinzani, de huidige president. Zo’n 30% van alle landbouwgrond in Romagna wordt gebruikt voor de wijnbouw. De wijngaarden liggen (op een kleine uitzondering na) allen ten zuiden van de Via Emilia, de historische weg van Bologna naar Rimini.

Sangiovese en Sangiovese
Zoals de naam al aangeeft, is de edele Sangiovese de basis voor de wijn die in verschillende variaties wordt aangeboden. Sangiovese kent verschillende klonen en het is niet altijd even duidelijk welke variant we in de wijngaarden aantreffen. Omdat de Sangiovese een druif is die gemakkelijk muteert (lees: zich snel aanpast aan zijn omgeving) zijn er talloze varianten bekend. Alleen al in Montalcino zijn er meer dan 30 te onderscheiden en er wordt dan ook aangenomen dat er in totaal meer dan 100 zijn. Zoals wordt onderschreven door diverse wetenschappers waaronder Calò, Silvestroni en Intrieri, kunnen al deze klonen in twee hoofdsoorten worden verdeeld; de Sangiovese Piccolo en Sangiovese Grosso. Het zal niemand verbazen dat hun namen verwijzen naar de grootte van de druiven, hoewel er ook andere theorieën over de herkomst van de naam, de relatie met andere druivensoorten en tevens het onderscheid tussen de Grosso en Piccolo zijn. Er wordt gezegd dat de Sangiovese uit Romagna een Sangiovese Piccolo is, maar ook dat het type dat in Romagna bekend staat als de Romagnolo, van origine een Sangiovese Grosso is. De meningen verschillen dus, niet in de laatste plaats omdat verschillende producenten de laatste decennia steeds vaker voor klonen uit andere gebieden kiezen, zoals we in Montepulciano in toenemende mate klonen uit Montalcino zien. Opvallend is in ieder geval de Sangiovese die we rond Rimini aantreffen en een dunnere schil heeft. Vroeger groeide veel Sangiovese als albarello (struik) met een relatief hoge plantdichtheid, maar tegenwoordig kiezen de meest producenten voor Guyot of Cordone Speronato.

Sangiovese di Romagna
Hoewel Romagna verschillende interessante wijnen voortbrengt, is het de Sangiovese di Romagna die de hoofdrol speelt. Die wijn heeft weliswaar niet, zoals de Romagna Albana, een DOCG-status, maar is in vele opzichten het belangrijkst. Emilia Romagna telt 9 coöperaties, 83 zelfstandig opererende wijnmakers, 11 bottelaars en 4900 bedrijfjes met wijngaarden. In 2010 waren zij samen goed voor een productie van 487,425ton druiven (55,7% van de totale productie in Emilia-Romagna). Qua wijn werd er in heel Emilia Romagna 677,2 miljoen liter gemaakt. Van de 371,9 miljoen liter die uit Romagna kwam, hadden er slechts 10,2 miljoen flessen een DOC of  DOCG-status. Maar liefst 8 miljoen daarvan droeg het label Romagna Sangiovese DOC, inclusief circa 1 miljoen flessen Romagna Sangiovese Riserva DOC. De Trebbiano Romagna komt met ‘slechts’ 600.00 flessen op de tweede plaats, hetgeen het belang van de Sangiovese in Romagna benadrukt. Pagadebit Romagna en Romagna Cagnina zijn eveneens interessante wijnen uit Romagna, maar spelen een bescheiden rol qua volume en omzet. De gemiddelde verkoopprijs van een fles Romagna Sangiovese is al sinds 2001 stabiel en schommelt rond de € 10,00. Vergeleken met Sangiovese uit Toscane, is prijs van een Romagna Sangiovese doorgaans hoger dan die van een generieke Chianti en iets lager dan een Chianti Classico. De duurste Romagna Sangiovese kost echter zelden meer dan € 15,= terwijl € 30,00 (en meer) voor een Chianti Classico geen uitzondering is. De productiekosten zijn doorgaans gelijk, dus naamsbekendheid, imago en marketing maken het verschil. Het is misschien een wat boude uitspraak, maar niet zelden is een Romagna Sangiovese aantrekkelijker dan een Chianti en zelfs een Chianti Classico. De Romagna Sangiovese is eerder floraal dan fruitig, heeft een goede zuurgraad met een stevige tanninestructuur en is tegelijkertijd gul, zacht, rijk en sappig. Fraaie wijnen, hoewel de allerbeste Chianti Classico eleganter en complexer kunnen zijn. Ondanks het aantrekkelijke karakter, is het aandeel export van Romagna Sangiovese met 36% relatief laag, de thuismarkt is nog altijd de belangrijkste markt. Qua export is het marktaandeel van Japan opmerkelijk, het is achter Groot-Brittannië de tweede belangrijkste exportmarkt voor Sangiovese di Romagna. In beide landen wordt de wijn meestal in supermarkten verkocht.

Nieuwe regels
In 2011 werden de regels voor de DOC/DOCG’s voor de diverse wijnen uit Romagna aangescherpt, inclusief die voor Romagna Sangiovese. Voorgeschreven is minimaal 85% Sangiovese, aangevuld met diverse andere blauwe druiven. Voor nieuwe wijngaarden geldt een minimale plantdichtheid van 3300 voor de Romagna Sangiovese en 3700 Romagna Sangiovese Superiore. De opbrengst aan druiven is nu maximaal 12 ton per hectare, 10,5 ton voor een Romagna Sangiovese Superiore, 9 ton voor specifieke, nauwkeurig omschreven subzones en 8 ton voor Riserva’s uit zo’n subzone. Qua alcohol gelden de nationale regels; d.w.z. 12% voor de reguliere DOC, 12,5% voor een Superiore en 13% voor subzones en riserva’s. Romagna Sangiovese DOC mag pas op de markt gebracht worden vanaf 1 december van het jaar volgende op de oogst, voor een Superiore geldt 1 april en een Riserva 1 december van het 2e jaar na de oogst. Opvallend is de verplichting om nog altijd een afsluiting van natuurkurk te gebruiken. Zinvoller is de keuze voor een koppeling van de geografische naam aan de authentieke druiven/wijnen uit de streek, dit vooral om hun herkomst en typiciteit op de nationale en internationale markt te bevorderen. Een andere belangrijke aanpassing is het erkennen, registeren en beschermen van specifieke subzones. Er zijn nu 12 deelgebieden die een Riserva mogen maken met als toevoeging de naam van de streek, i.c. Bertinoro, Brisighella, Casrocaro-Terra del Sole, Cesena, Longiano, Meldola, Modigliana, Marzeno, Oriolo, Predappio, San Vicinio en Serra. Er is (uiteraard) ook een  IGT Romagna,  maar deze is gericht op een andere doelgroep en vertegenwoordigt veelal wijnen met een basiskwaliteit. De toevoeging van de naam van de druif is bedoeld als indicatie voor een hoger kwaliteitsproduct.

Terroir
Over het algemeen bevat de bodem in Romaga behoorlijk wat vruchtbare klei (zeker in het zuiden) en is het belangrijk om bittere tannine en te hoge alcoholpercentages te voorkomen. Zonder goed wijngaardmanagement gaat de energie van de plant naar de bladeren en niet naar het fruit. In de lagere heuvels (tot 180 meter) neemt de hoeveelheid met klei af en het aandeel zand toe. Hoe hoger de heuvels des te meer rotsen en een betere verhouding tussen klei en zand. De hoger gelegen wijngaarden (van 250 tot 500 meter) die tot Meldola voorkomen (San Vicino ligt al lager) geven minder maar wel beter fruit, met een surplus aan elegantie en spanning. De grond is hier namelijk minder rijk aan sodium en magnesium dan in de lager gelegen wijngaarden. De verschillende tussen de wijnen uit de diverse regio’s worden primair bepaald door de terroir, want de druif is dezelfde.
    
Enkele verschillen zijn:
Colli di Imola heeft een bodem met veel roodbruine klei, vruchtbaar met een niet te hoge zuurgraad, goed voor fruitrijke wijnen.
In Brisighella minder klei en meer ‘silt’, zanderige bodems met de nodige kalk
Marzeno met weer meer klei (marna) met kalk en zand, “arenaria” genoemd 
Castrocaro heeft een vrij dunne, zanderig toplaag.
Predappio ligt in het zuiden en is het belangrijkste deel van Romagna met overwegend bruinrode leem en zand als bodem.
Bertinoro heeft een andere, eigen bodemsamenstelling, mede door de hogere ligging, met een organische, kalkrijke grond, voor een mooie tanninestructuur en elegantie
De grond in Cesena is rijk aan bruine klei voor breed geschouderde wijnen.  
San Vicino is de enige regio waar alluviale afzetting zijn met o.a. veel kiezel, afkomstig van de rivier de Savena
In de Colli di Rimini bevat de bodem grijze klei, mineralen en rotsen (marna), maar ook zand. In diverse opzichten is de terroir van Rimini te vergelijken met Bolgheri, maar rekent men gelukkig niet de belachelijk hoge prijzen van de Toscaanse goudkust.
 
Riserva Storica
Eveneens nieuw is het initiatief van producenten om hun daadwerkelijke potentieel te laten proeven. Producent Paradiso startte in de jaren 60 met het wegleggen van enkele flessen, omdat ze overtuigd waren van de kwaliteit van hun wijnen en dit wilde bewijzen door de wijnen na vele jaren flesrijping te laten proeven. Er wordt altijd veel gezegd over bewaarpotentieel, maar relatief weinig aangetoond. Paradiso wilde de flessen het bewijs laten zijn, niet de praatjes. Verschillende producenten doneren nu jaarlijks flessen aan de enoteca die ze gebruikt voor verticale proeverijen. Een prima initiatief.

Bertinoro
Bertinoro wordt ook wel “de stad van gastvrijheid”genoemd. Nog elk jaar wordt dit benadrukt tijdens een festival in de 1e week van september. Alle gemeentes in Romagna doneren geld voor dit festival, wat de saamhorigheid benadrukt. De naam zou verwijzen naar de hoge kwaliteit van de lokale wijn, die het verdiende om uitsluitend uit gouden bokalen gedronken te mogen worden. In het centrum van het stadje staat de Colonna degli Anelli (of “delle Anella”), opgebouwd uit witte stenen, afkomstig uit San Marino, de oudste republiek ter wereld. De 12 ijzeren ringen aan de kolom, vertegenwoordigen de belangrijkste families uit de gemeente. Bezoekers bonden hun paard aan een van deze ringen en de familie aan wie de ring refereerde, had dan de eer om deze bezoeker als gast te mogen ontvangen. De gastvrijheid van Bertinoro werd bevestigd tijdens een proeverij met Romagna Sangiovese en aansluitende lunch, beide bijzonder aangenaam.

                   
Recente oogstjaren
Tijdens de proeverij werden wijnen uit de laatste drie jaren geproefd. 2011 is een droog jaar met een lagere opbrengst. Niet alle druiven werden gebruikt voor de eigen wijnen, een behoorlijk deel werd als most of in bulk verkocht. Het wordt desalniettemin beschouwd als een excellent jaar, maar dan wel met de nodige uitdagingen. Door extreme hitte en droogte in augustus en september, kende de vroege oogst wel veel suiker, maar niet overal de juiste fenolische rijpheid. Daarnaast bevatten veel druiven te weinig sap door indroging aan de stok. De beste wijngaarden (vaak hoger op de heuvels en in combinatie met volwassen  planten) hadden minder problemen met deze moeilijke natuurlijke omstandigheden en gaven een prima kwaliteit fruit. 2010 startte fris en later, werd gekenmerkt door meer regen en koeler weer. De ontwikkeling van suikers en een goede fenolische rijping waren dus lastig. De opbrengst was hoger dan 2009 en 2011, maar deze waren dan ook relatief klein. Een groot deel van de wijnen bleek niet aan de eisen van de DOC te voldoen en moest worden gedeclasseerd. 2009 staat bekend als een excellent jaar, vergelijkbaar met 2008. Hoge temperaturen zorgden soms voor problemen met de fenolische rijping en droging aan de plant, maar leverden over het algemeen goede rode wijnen met een krachtige structuur op.

Naast vele Romagna Sangiovese, proefden we ook enkele Romagna Albana DOCG. Voor velen was de toekenning van de DOCGH-status aan de Albana een verrassing of zelfs schok. De kwaliteit van de meeste wijnen was beperkt en deze status niet of nauwelijks waardig. Kritiek was er dus volop. Producenten als Cristina Geminiani van Fattoria Zerbina zag de toekenning niet alleen als morele verplichting, maar ook als de ideale kans om zich te bewijzen en alle criticasters de mond te snoeren. Daarvoor was wel ‘het een en ander’ nodig, niet in de laatste plaats, wijnen op topniveau. Cristina koos Sauternes als bron van inspiratie en wist niet alleen botrytus in haar wijngaard te krijgen, maar deze en de daardoor aangetaste druiven ook als het ware te beheersen. De grote trossen van de Albana maken het moeilijk het juiste moment van oogsten te bepalen. In de jaren dat de botrytus zich in de wijngaard ontwikkeld, gaat men 8 tot wel 15 keer door de wijngaard om de beste trossen en druiven te selecteren. Het resultaat is echter wel dat Zerbina zonder enige twijfel de allermooiste Romagna Albana DOCG maakt en ik durf zelfs zover te gaan door te beweren dat haar Scacco Matto tot de beste zoete wijnen ter wereld behoort. Samen met het feit dat ook haar Romagna Sangiovese Pietramora fenomenaal is, blijft het voor mij onbegrijpelijk waarom ze in Nederland nog geen importeur heeft.

Tot de beste producenten uit de streek behoren:
Fattoria Zerbina, San Patrigano, Fattoria Paradiso, Giovanna Madonia, Drei Dona/Tenuta la Palazza en Tre Monti. Ook van Celli/Bron & Ruseval proefde ik aangename wijnen.

Met dank aan:
Gheusis Srl www.gheusis.com