Dossier Pignoletto, deel I
- Door Fred
- maart 27, 2020
- 12:10
Kijk de diverse publicaties er maar op na, de Pignoletto mag rekenen op veel aandacht, helaas ook vreemde of zelfs verkeerde. Enige tijd geleden bezocht ik de Colli Bolognese, het hart van het district waar de Pignoletto zijn oorsprong vindt en deel graag mijn visie op de geschiedenis, het heden en de toekomst van deze wijn.
Deel I van mijn dossier Pignoletto
Feiten
Als ik schrijf dat er verkeerde opvattingen zijn over de Pignoletto, dan doel ik niet alleen op de verwarring rond de naam van de wijn en de druif waarvan hij gemaakt wordt, maar ook zijn eigen identiteit en kwaliteiten. Allereerst: sinds 2014 is de officiële naam van de wijn ‘Pignoletto’, gemaakt van de druif grechetto gentile. De naam is gebaseerd op zijn geografische herkomst, het gehucht Pignoletto in de Colline Bolognesi. Voor de meeste wijnen gaat het primair om zijn geboortegrond, want die is uniek en kun je niet verplaatsen; een druif kun je overal aanplanten. Dat lijkt logisch en duidelijk, maar een Pignoletto kan ook mousserend zijn en de naam van de druif lijkt verdacht veel op de grechetto bianco (alias grechetto di Orvieto), waardoor er toch de nodige verwarring bestaat. Mousserende versies worden vaak verward of vergeleken met prosecco (op een Nederlandse website wordt vol trots hun Pignoletto als Prosecco aangeprezen) en ook het verschil tussen de ene en de andere grechetto is velen onbekend. Tijd dus om alle feiten op een rij te zetten.
Emilia-Romagna
De Pignoletto is een wijn, afkomstig uit Emilia-Romagna, de samengestelde regio die uit negen provincies bestaat en een enorme variatie aan druiven en wijnen heeft. Die verschillen vinden vooral een oorzaak in het feit dat Emilia en Romagna nauwelijks te vergelijken zijn qua terroir en cultuur. Emilia is het land van de boter en lambrusco, Romagna dat van olijfolie en sangiovese. De rode stad Bologna (zo genoemd vanwege de vele rode, bakstenen gebouwen) ligt grofweg op de grens van beide delen en heeft haar eigen identiteit.
Geschiedenis
Historisch gezien is Bologna van groot belang in de Italiaanse geschiedenis. Al voor onze jaartelling waren er nederzettingen in de streek en de Etrusken legden er de basis voor de huidige stad. Karel V werd in Bologna tot keizer gekroond en Pausen Lucius II en Gregorius XIII werden er geboren, net als de wetenschappers Luigi Galvani en Guglielmo Marconi en andere beroemdheden waaronder Pier Paolo Pasolini, Pierluigi Collina en Alberto Tomba. Vele handelsroutes kruisten Bologna en dat zorgde voor welvaart, aanzien en ontwikkeling tot een toonaangevend bolwerk van religie en wetenschap. In 1088 werd er de oudste universiteit in Europa opgericht en een bezoek aan dit nog altijd actieve scholingsinstituut is van harte aanbevolen (NB. de universiteit van Karueein/Qarawiyin/al-Quaraouiyine in Fez stamt uit 859 n.Chr. en is de oudste ter wereld).
Vrooooaaaw……
Ook op technisch gebied heeft de regio rond Bologna veel te bieden, we vinden er bijvoorbeeld de fabrieken van De Tomaso, Ducati, Ferrari, Lamborghini, Maserati en Pagani; veel VVRRROOEEEMMM VROOOOAAAW!!! dus (vrij naar Michel Vaillant). Ook wereldberoemde is de aceto di balsamico uit de regio rond Modena, terwijl de streek ook de mortadella tot haar culinaire erfgoed mag rekenen. En wie kent de spaghetti Bolognese niet? Nou, de mensen in Bologna bijvoorbeeld, want die maken de befaamde Bolognese saus nooit met spaghetti maar altijd met tagliatelle (de vergelijkbare vleessaus met spaghetti komt oorspronkelijk uit het zuiden van Italië). En voor wie van ijs houdt: in 1944 maakten de gebroeders Bruto en Poerio Carlo Carpigiani hun Autogelatiera, de ijsmachine die de wereld van gelato voorgoed veranderde. Nb. Carpigiani heeft sinds 2003 haar eigen Gelato University in Bologna, waar ijsmeesters uit de hele wereld worden opgeleid.
En wijnen uit Emilia-Romagna?
Het staat vast dat er al duizenden jaren wijn wordt gemaakt in Emilia-Romagna, zoals o.a. te lezen is een ander artikel dat ik schreef: Enologica.
Maar goed, Pignoletto dus….
Gelegen tussen de geboortegrond van de lambrusco uit Emilia en de sangiovese uit Romagna voelen de wijnen uit de heuvels rond Bologna de invloed van beide streken. Zo zien we er zowel mousserend als stil, wit als rood en droog als zoet. Veel mogelijkheden dus, en dat heeft het zoeken naar een eigen identiteit de producenten de nodige jaren gekost. Met de ontwikkeling van de DOC Pignoletto lijkt deze gevonden, maar er is nog genoeg ruimte voor een verdere bewustwording en ontwikkeling van de unieke eigenschappen van de wijnen. Onderdeel daarvan is uiteraard ook de communicatie naar de markt. Uitleg over de druif en zijn wijn zijn daarom belangrijk, want onbekend maakt onbemind. De eerste stap op weg naar een duidelijke boodschap naar de pers, handel, horeca en consument was de wijziging van de naam. Net als in andere wijngebieden, heeft men voor de naam van de wijn een geografische aanduiding gekozen. Pignoletto is een gehucht nabij Monteveglio ten westen van Bologna, waarvan het niet helemaal duidelijk is waarom het ooit verbonden is met de druif of de wijn. Het telt al lange tijd niet meer dan vier huizen en verder is er ook bij de lokale bevolking niets over een specifieke relatie bekend. Monteveglio daarentegen heeft wel een historisch aanzien, met als hoogtepunt de gewonnen veldslag van La Grande Contessa Matilda di Canossa (ook bekend als Matilda van Toscane, 1046-1115), die namens Paus Clemens III streed tegen de Duitse Keizer Hendrik IV (1050-1106) als onderdeel van de lange strijd tussen het Pausdom en het Duits-Roomse keizerrijk. De overwinning inspireerde haar in 1092 om op de resten van het kleine 5e -eeuwse klooster een grote abdij te bouwen, nog altijd bewoond door een handvol Franciskaner monniken. Daarvandaan is Pignoletto te zien, tenminste als je weet dat die paar huizen het ‘wereldberoemde’ Pignoletto is.
De druif
De grechetto gentile (alias grechetto di Todi of alionzina, aglionzina, pulcinculo, rèbola of ribolla Riminese, pignolo en pignolino) is onder nummer ITA95-300 opgenomen in het nationale druivenregister (en 4966 bij het VIVC). Hij is dus erkend als een zelfstandig druivenras, waarvan de oorsprong overigens niet helemaal duidelijk is. De eerste vermeldingen stammen uit de 7e eeuw, toen sprake was van de ‘Pignole” in de heuvels rond Bologna. Die naam verwijst naar de vorm van de trossen (als een dennenappel), hoewel er ook sprake is van de ‘Pinum Laetum of Pino Lieto’, een historische witte wijn uit de heuvels rond Bologna die kort na het begin van onze jaartelling door Plinius de Oude in zijn Naturalis Historia werd beschreven. Plinius achtte de wijn overigens ‘niet zoet genoeg om goed te zijn’, waarbij betwist wordt of dit wel een Pignoletto betreft. De grechetto gentile geeft namelijk van nature meer dan genoeg suikers, dus ‘niet zoet genoeg’ klinkt velen ongeloofwaardig in de oren. In de 17e eeuw verwijst Vincenzo Tanara († 1667) in zijn ‘L’economia del cittadino in villa’ naar de ‘Uve Pignole’, met de opmerking dat deze ongeschikt is voor de productie van wijn. Hoewel grechetto klinkt als een verbastering van greco en een Griekse herkomst suggereert, zijn er nog altijd geen DNA-verbanden gevonden met Griekse druivenrassen. Romeinen waren wellicht “rare jongens” (met dank aan de onlangs overleden Albert Uderzo), maar dom waren ze niet. Producten met een Griekse herkomst verkochten beter dan ‘gewone’ en daarom werd vaak een vermeende relatie met het oude Griekenland vermeld om de prijs wat op te voeren. Qua slimme marketing (lees: misleiding) is er dus in 2000 jaar weinig veranderd.
De andere grechetto
Groter ‘probleem’ is de verwarring van de grechetto gentile/grechetto di Todi met de grechetto bianco alias grechetto di Orvieto (GRC52 in het nationale register en 4966 bij het VIVC). De eerste vinden we niet alleen in Emilia-Romagna, maar ook in Umbrië en dan vrijwel uitsluitend rond de plaats Todi waar hij wordt gebruikt in de Todi DOC. De tweede is wijd(er) verspreid in Umbrië (en Latium) en vormt de basis voor o.a. de Orvieto DOC. Omdat het onderscheid lang onduidelijk was en het niet altijd zeker is welke precies in de wijngaarden staat, werden en worden ze over en weer gebruikt in beide DOC’s. Het feit dat het verschillende druivenrassen zijn, speelt daarbij op dit moment geen rol. Hoewel ze dezelfde (voor-)naam dragen, zijn ze dus niet aan elkaar verwant, zoals ook de geheel eigen kenmerken qua vorm van de trossen, bladeren, rijping en aroma’s duidelijk aangeven.
Grechetto gentile
De druif geeft over het algemeen een voorkeur voor een niet te droge bodem die rijk aan klei en kalk is en geeft dan een goede en constante productie, mede dankzij de nodige weerstand tegen schimmel en andere aandoeningen. Meestal wordt er Guyot of cordon spur gesnoeid, waarbij streng(er) snoeien wordt aanbevolen om voldoende concentratie te behouden. Opgemerkt dient te worden dat lagere rendementen vooral bedoeld zijn voor de hogere kwaliteit van stille wijnen. De opbrengst per hectare voor mousserende wijnen varieert van 100 tot 170 hl/ha en verklaart voor een belangrijk deel waarom de wijnen enerzijds niet heel duur- en anderzijds vaak erg simpel zijn. De schil van de druif is vrij dik en bezit redelijk wat tannine die de wijnen extra structuur en smaak kunnen geven. De zuurgraad is van nature fris te noemen, waardoor de druif ook zeer geschikt is voor mousserende én zoete wijnen. Opvoeding in hout is minder gebruikelijk, omdat het hout vrij snel overheerst; prettiger resultaten geeft opvoeding in staal, cement of klei, waarbij schilcontact wordt aan bevolen.
