Dossier Moldavië, deel 1
- Door Fred
- april 2, 2020
- 13:53
In de jaren ’80 behoorde Bulgarije tot de meest wijn-producerende landen ter wereld. Gestimuleerd door overheidssubsidies en adviezen van UC Davis leverden de nieuwe aanplant van cabernet, merlot en chardonnay enorme hoeveelheden goedkope wijn op die de schappen van talloze supermarkten vulden.
Toen en nu
De populariteit van deze wijnen motiveerde verschillende partijen om ook naar de mogelijkheden van andere landen uit ‘het oosten’ te kijken. Joop van de Kant († 2019), destijds eigenaar van Jean Arnaud (Wijnkopers sinds 1964) en geestelijke vader van het succes van winkelketen Gastrovino, nam in 1991 de uitdaging aan om wijnen uit Moldavië te ontdekken, te promoten en te importeren. Hij pakte het groots aan, organiseerde o.a. een persreis, besteedde ruimschoots aandacht aan de wijnen in publicaties en nodigde de leden van Gastrovino uit om ook persoonlijk kennis te maken met de wijnen uit dit even nieuwe als historische wijnland.
Ik maakte destijds geen deel uit van de pers- equipe, maar hoorde er alles over, enerzijds via Proefschrift, anderzijds via een lid van Gastrovino. Me werd verteld dat een ieder onder de indruk was van hetgeen werd gezien, maar dat die indrukken niet bepaald overwegend positief waren. Het aanblik van verroeste installaties wekte weinig vertrouwen en de producenten en autoriteiten leken niet voornemens om daar heel veel verandering in aan te brengen. Ook de wijnen voldeden niet aan de verwachtingen en in 1995 trok van de Kant de stekker uit zijn Moldavische avontuur. Waar men in Bulgarije heel goed wist waar men mee bezig was, daar bleken de overheid en producenten in Moldavië op alle fronten te blijven steken in onwil en onmacht.
In 2019 startte Moldavië een nieuw initiatief om wereldwijde aandacht te krijgen, primair gebaseerd op een nieuwe generatie wijnbedrijven. Ik bezocht Moldavië deze keer wel en mocht daarnaast ook bijdragen aan een presentatie van Moldavische wijnen tijdens een B2B evenement in The Grand te Amsterdam eerder dit jaar. Beide initiatieven inspireerden me om Moldavië onder de loep te nemen en de feiten en meningen op een rij te zetten.
Moldavië
Voor wie dat nog niet helder op het netvlies heeft: de Republiek Moldavië (vernoemd naar de rivier de Moldova) ligt van ons uit gezien achter Roemenië en voor Oekraïne. Het grondgebied strekte zich ten tijde van het oude Vorstendom Moldavië uit van de Karpaten tot aan de rivier de Dnjestr, maar is tegenwoordig wat kleiner. De Karpaten zijn sinds het eind van de 19e eeuw Roemeens grondgebied en de westgrens van Moldavië ligt nu een stuk oostelijker bij de rivier de Proet (Prut). Het huidige Moldavië komt in grote lijnen overeen met de historische Oost-Europese regio Bessarabië, m.u.v. het gebied tussen Moldavië en de Zwarte Zee (en de streek rond Chotyn). Transnistrië, ten oosten van de rivier de Dnjestr, was onderdeel van de Sovjetrepubliek Moldavië, maar heeft zich in 1991 eenzijdig onafhankelijk verklaard. Tot op heden heeft geen enkel land de onafhankelijkheid erkend, maar er is duidelijk sprake van afstand tot de huidige staat Moldavië.
Wijnbouw
Moldavië is met een oppervlakte van 33.846 km² een stuk kleiner dan Nederland (41.543 km²) en heeft ‘slechts’ 3,5 miljoen inwoners. Bijna 20% van die inwoners is woonachtig in de hoofdstad Chisinau en nog eens 20% in andere grotere steden. Dat betekent dat de rest van Moldavië dunbevolkt is en er volop ruimte is voor landbouw en ongerepte natuur. Het land is weliswaar arm aan grondstoffen, maar rijk aan fruit, groenten, tabak en…. wijn. Met bijna 150.000 ha aan wijngaarden (10% van het beschikbare land en daarmee een hoger percentage wijnbouwgebieden dan welk Europees land ook) en een productie van bijna 2 miljoen hectoliter wijn behoort Moldavië ondanks haar beperkte omvang tot de top 20 van meest producerende wijnlanden ter wereld.
Wijn is al sinds de oudheid bekend in Moldavië, zo tonen overblijfselen aan die tot wel 5000 jaar oud zijn. In de 15e eeuw (tijdens het bewind van woiwode/legerleider Stefanus III de Grote) genoten Moldavische wijnen groot aanzien en ook in de 19e eeuw werd Moldavië beschouwd als belangrijk wijnland met beroemde wijnen als Negru, Purcari en Romanesti. Verantwoordelijkheid voor dat succes en een enorme expansie van het wijngaardareaal, kwam voor rekening van de Russen. Tijdens hun overheersing profiteerden ze optimaal van de vruchtbare wijnbouwgronden in Moldavië en legden er talloze wijngaarden aan. Meer dan 90% van alle Moldavische wijn ging naar Rusland en de stijl van de wijnen was hier ook op afgestemd: zoet en met veel alcohol. In 2013 deed Rusland de import van Moldavische wijnen echter in de ban en kwamen de export en daarmee vrijwel de volledige handel helemaal stil te liggen.
Dit resulteerde in een enorm overschot aan wijn en dan vooral aan wijnen in een stijl die elders in de wereld slechts een klein deel van de consumenten aanspreekt. Ander aspect was de staat waarin veel wijngaarden verkeerden. Tijdens het communistische bewind werden kunstmest en pesticiden (o.a. DDT) op grote schaal gebruikt, tot wel 20 keer zoveel als in andere landen in de Sovjetunie. Het mag duidelijk zijn dat deze praktijken bodem en natuur ernstig en langdurig hebben aangetast. Een nieuwe aanpak werd noodzakelijk, een wijziging van het beleid t.a.v. wijngaardmanagement, vinificatie en marketing. Geen geringe opgave, want Moldavië behoort tot de armste landen in Europa (een inkomen van 300 euro per maand is geen uitzondering en sommigen moeten het zelfs met amper de helft doen), geen lid van de EU en de achterstanden qua techniek en infrastructuur zijn aanzienlijk. Veel geld om te investeren is er niet, maar de wijnbouw krijgt desondanks veel aandacht, want het nam/neemt nu eenmaal een groot deel van het nationaal product voor haar rekening. Nieuw is de ontwikkeling van wijntoerisme, volop gestimuleerd door instanties waaronder
Wines of Moldova.
Wijngebieden
Moldavië ligt grofweg op dezelfde breedtegraad als Bordeaux en de Bourgogne en telt een viertal historische wijndistricten met de nodige verschillen in bodem en microklimaat.
- Bălți
De meest noordelijke en koelste regio, daar waar de druiven (overwegend wit) meestal worden gebruikt voor distillaten. Tot de stille witte tafelwijn uit deze regio behoren die van de aligote, chardonnay, rkatsiteli en sauvignon blanc. - Codru
Centraal in Moldavië en o.a. beroemd om het wijndomein Romanesti, ooit bezit van de Romanovs. Merlot en cabernet sauvignon gedijen hier goed en ongeveer de helft van alle Moldavische wijnen komt uit deze regio. - Stefan Voda (of Dnistrië)
Ook wel Purcari genoemd en gelegen in het zuidoosten langs de rivier de Dnistr. Er staat veel merlot, cabernet sauvigon en pinot noir, maar ook veel rara neagră. Purcari werd aan het eind van de 9e eeuw op grote schaal geëxporteerd en o.a. door de adel in zowel Engeland als Rusland gedronken. - Valul lui Traian (of Cahul)
Deze regio in het zuidwesten profiteert van de matigende invloed van de Zwarte Zee, omstandigheden waarin vooral blauwe druiven voor rijke (zoete) wijnen goed gedijen.
Ruim 60% van de totale aanplant bestaat uit cabernet sauvignon, aangevuld met merlot, pinot noir en saperavi.
PGI
De ONVV (National Office for Vine and Wine) is verantwoordelijk voor de toekenning en controle van wijnen met een PGI of PDO-status. Moldavië telt m.i.v. 2015 vier PGI’s: Codru, Stefan-Voda, Valul-lui-Traian en Divin, veelal gelegen in gelijknamige districten.
Uitzondering is Divin (afgeleid van ‘din vin en/of distvin’), de PGI voor druivendistillaten uit een specifiek geografische gebied, in dit geval heel Moldavië. Divin mag gemaakt worden van of met aligote, chardonnay, feteasca alba, luminita, pervenet magaracea, pinot, riesling, riton, rkatiteli, sauvignon, silvaner, ugni blanc, bianca, alb de onitcani en alb de suruceni.
Bodem
Moldavië is een vlak tot heuvelachtig land, waarvan de bodem gevormd wordt door de Moldavische plaat, geologisch gezien verwant aan de Karpaten. In het noorden treffen we hogere heuvels aan, met de Dealul Bălănești (430 m) als hoogste punt. Talloze beken en rivieren hebben voor verspreiding van allerlei sedimenten gezorgd. De Moldavische vlakte ten zuiden van de heuvels in het uiterste noorden van het land wordt verdeeld in de Middelste Proet Vallei en de Bălți Steppe. In de 19e en 20e eeuw vonden hier de meeste uitbreiding van de landbouw plaats, dit ten koste van duizenden hectaren bos. Het Centraal Moldavische Plateau wordt gekenmerkt door vele heuvelachtige bossen in valleien waar veel aardverschuivingen hebben plaatsgevonden. Verder naar het zuidoosten richting Oekraïne gaan heuvels over in de Bugeac-vlakte. De vruchtbare bodem die we in veel regio’s aantreffen, wordt chernozem (Russisch voor zwarte aarde) genoemd en bestaat voornamelijk uit uitgestorven grasvegetatie dat zich langzaam maar zeker ontwikkelt in löss en rijk is aan humus met veel organisch materiaal, fosforzuren, fosfor en ammoniak.
Klimaat
In Moldavië heerst een gematigd landklimaat met lange zomers, winters die variëren van mild tot streng (in het noorden) en neerslag gedurende vrijwel het gehele jaar. Kōppen onderscheidt twee klimaatzones: warm en vochtig continentaal (Dfb) in de regio Chișinău, Tiraspol, Bălți, Bender en Rybnitsa en heet en vochtig continentaal (Dfa) in Vulcănești, Taraclia, Giurgiulești, Vadul lui Isac en Manta.
| Chişinău | Bălți | Tiraspol | Cahul |
gemiddelde temperatuur hoog | 14.6 | 14.1 | 15.1 | 14.6 |
gemiddelde temperatuur laag | 6.4 | 4.2 | 5.2 | 5.9 |
gemiddelde neerslag | 542 | 529 | 495 | 557 |
Druiven
Er zijn ruim twee keer zoveel witte als blauwe druivenrassen in Moldavië, met in totaal minstens 30 verschillende variëteiten. Ruim 70% daarvan zijn de bekende internationale, maar Moldavië beschikt ook over diverse rassen die we alleen in dit deel van Europa tegenkomen. Omdat druiven zich weinig aantrekken van politieke grenzen, treffen we een deel van die ‘autochtone’ rassen ook aan in het aangrenzende Roemenië en de Oekraïne. Zo’n 10% van de druivenrassen is Moldavisch te noemen.
De belangrijkste inheemse druivenrassen zijn:
Alb de Onitcani
Nog weinig bekend, maar naar mijn mening een van de meest interessante witte druivenrassen.
De druif is rijk aan sap (pulp met 80,2% sap t.o.v. bijvoorbeeld 74,3% voor de aligote) en goed aandeel solide elementen (14,2% schil en zaden en 18% vruchtvlees), hetgeen een goede opbrengst garandeert. Rijpt relatief laat, wat tegenwoordig een voordeel is en een premature, onvolledige rijping voorkomt. De druif is goed bestand tegen vorst, beide soorten meeldauw, grijze rot, anthracnose en zelfs phylloxera. Tartcomvin heeft veel onderzoek verricht naar de druif en hun interesse is o.a. overgenomen door KVINT, Calarasi Divin en Salcuta. Tartcomvin brengt een wijn van de Alb de Onitcani uit onder het handelsmerk Novak (Andrei Novak is directeur van het bedrijf) en deze behoorde tot mijn persoonlijke favorieten tijdens mijn wijnreis naar Moldavië.
Alb de Suruceni
Witte druif, kruising van Icichimar en S.V. 20365; komt sporadisch voor, toegestaan in PGI Divin
Fetească albă
Witte druif, ook aanwezig in Roemenie (Transsylvanië) en Hongarije (Eger), veelal gebruikt voor mousserende wijnen en bekend onder heel veel synoniemen.
Fetească neagră
Blauw druivenras, afkomstig uit Roemenië, alias de Zwarte Maagd. Gebruikt voor wijnen met veel zoet en alcohol en gekend om zijn bewaarpotentieel.
Fetească Regală
Witte druif, kruising van de Grasă en de Fetească albă, ook aanwezig in Roemenië, de Slowaakse Republiek, Hongarije en Oostenrijk.
Grasă de Cotnari
Wit druivenras, behorend tot de familie van de furmint en waarschijnlijk dezelfde druif als de Hongaarse Kövérszőlő. In Moldavië al sinds de 15e eeuw belangrijk in de regio Cotnari, waar hij de naam geeft aan de Grasă de Cotnari, een zoete witte wijn, veelal van door botrytis aangetaste druiven.
Luminita
Witte druif, kruising van cabernet sauvignon en seibel 13666; komt sporadisch voor, toegestaan in PGI Divin
Pervenet magaracea
Wit druivenras, kruising van Rkatsiteli en magarach 2-57-72; beperkt aanwezigheid in Moldavië, meer in Oekraïne; toegestaan in PGI Divin
Plavai / Plavay
Witte druif die ook in Roemenië en Hongarije voorkomt. Was ooit redelijk populair, maar is nu vrij schaars.
Rara Neagră alias Băbească neagră
Oud autochtoon, laat rijpend blauw druivenras, al sinds de 14e eeuw bekend, o.a. in Oekraïne en de Roemeense regio Galați. Băbească neagră betekent grootmoeders zwarte, maar de wijnen zijn veelal lichtgekleurd. De van nature hoge zuurgraad en veel suikers maken de wijn ook geschikt voor zoete wijnen. Lastige druivenras door gevoeligheid voor meeldauw, vorst en een onregelmatige vruchtzetting; daardoor slechts beperkt gebruikt.
Viorica
Witte druif, voornamelijk voor mousserende wijnen en tafelwijnen. Gekenmerkt door krachtige muskaatachtige en florale aroma’s.
