Dossier Colline Pisane, Terre di Pisa
- Door Fred
- december 27, 2022
- 12:23
In 1995 vestigde ik me bijna in de heuvels ten zuiden van Pisa, in Terriciola om precies te zijn, als beheerder van de regionale enoteca. Door omstandigheden ging dat niet door, maar mijn interesse en vertrouwen in de regio is nooit afgenomen. Ik was dan ook blij en trots om de afgelopen maanden in samenwerking met het Consorzio Terre di Pisa enkele workshop te mogen wijden aan deze intrigerende regio, o.a. voor de Verenigde Vinologen Nederland.
Algemeen:
Zoals de naam al doet vermoeden, betreft het de heuvels en vlakkere delen ten zuiden van Pisa, van de kust tot en met San Miniato in het oosten en tot Montescudaio in het zuiden. Een zacht golvend landschap, veel bossen, uitgestrekte landerijen en onbegrensde mogelijkheden t.a.v. cultuur, natuur, toerisme, chocolade (Amadei) en…… wijn.
Diversiteit:
De streek is heel ‘groen’ en naast wijnbouw treffen we er velden vol olijvenbomen, mais, lavendel en zonnebloemen aan, naast de nodige veeteelt en bossen waar veel gejaagd wordt. Richting de kust zorgt de chemische-, petrochemische en metaalindustrie voor belangrijke economische impulsen, terwijl agriturismo, mede dankzij het Parco Alta Valdera, allerlei thermale baden en diverse musea verschillende culturele en toeristische mogelijkheden bieden.
Gemeenten:
De Colline Pisane is een streek met een relatief nieuwe DOP, de DOC Terre di Pisa. De DOC omvat 16 gemeenten, elke weer omgeven door kleinere dorpjes en gehuchten die allemaal bijdragen aan de rijke historie en diversiteit die regio kenmerkt. De 16 gemeenten zijn: Fauglia, Crespina, Lari, Chianni, Capannoli, Palaia, Peccioli, Terricciola, Casciana Terme, Ponsacco, Pontedera, Montopoli V.A., San Miniato, Orciano Pisano, Lorenzana en Santa Luce. NB: de Monte Pisano ten noorden van Pisa horen bij Lucca.
Geschiedenis algemeen
De historie van de regio gaat zeker 3000 jaar terug. Tussen 1000 en 500 v.Chr ontwikkelt Pisa zich tot de meest noordelijke Etruskische stad aan de Toscaanse kust en ook voor de Romeinen is Pisa van groot belang, o.a. als marinebasis en havenstad. Na de val van de Romeinse Rijk neemt de invloed van de kerk sterk toe en behoort Pisa samen met Lucca en Volterra tot belangrijke bisdommen, getuige de vele religieuze monumenten en kunstwerken. Vanaf de 11e eeuw wordt Pisa een maritieme republiek, net als Venetië, Genua en Amalfi en met de meeste wordt regelmatig de strijd aangegaan. De stad zelf blijft van groot belang en breidt zich in vele opzichten uit, o.a. met de bouw van de Piazza dei Miracoli met de befaamde scheve toren. Door de voortdurende strijd tussen keizers (Gibellijnen) en pausen (Welfen), de pestepidemie en het verzanden van de haven, komt in de 14e eeuw een einde aan de macht van Pisa. De Florentijnse Republiek (met o.a. de Medici) neemt grote delen van de regio over en heerst tot het begin van de 16e eeuw, wanneer ze worden verdreven door Republikeinen. Onder hun heerschappij verandert Pisa van een vergane havenstad in een commercieel centrum met een belangrijke universiteit en deze positie neemt ze nog altijd in.
Wijnbouw, geschiedenis:
Voor de Etrusken was wijn een vast onderdeel van hun leven en cultuur en gebaseerd op hun initiatieven wordt er al meer dan 3000 jaar wijn gemaakt in de Colline Pisane. De geschiedenis telt vele belangrijke wapenfeiten die het historisch belang van de wijnbouw in de regio bevestigen. Al in de 9e eeuw is er aandacht voor kwaliteit, zoals blijkt uit een decreet van de Bisschop Lucca dat boeren verplicht hun wijngaarden te verbeteren. Net als in Florence ontstaan ook in Pisa al in de 15e eeuw wijngilden, niet in de laatste plaats door initiatieven van o.a. Cosimo de’ Medici. Niet lang daarna wordt Tenuta Salviati/Fattoria di Magliarino gevestigd een domein (oorspronkelijk uit de 11e eeuw) van zo’n 3000 ha met diverse wijngaarden. Het is vooral interessant, omdat het de geboorteplaats is van de druivenstokken (cabernet sauvignon en cabernet franc) die rond 1948 de eerste flessen Sassicaia opleveren. De wijnbouw in de regio floreert in de 19e eeuw, o.a. door export naar Frankrijk via Livorno, de grootste haven van Italië. Terricciola is dan het centrum van de wijnbouw en de familie Salvadori met land en wijngaarden in Soiana en Soianella (bij Terricciola) werkt er samen met de Universiteit Pisa aan allerlei experimenten, zoals het verhogen van de opbrengst door een andere dichtheid qua aanplant. Ook wekken ze kunstmatig botrytis cinerea op door de wijngaarden te besproeien voor een mistig microklimaat zoals men dat in Sauternes kent. In deze periode profiteert men ook van EU-subsidies voor de aanplant nieuwe wijngaarden, zoals de VignaAlta van Badia di Morrona bij Terricciola. Helaas zijn de meeste inspanningen voornamelijk gericht op kwantiteit en resulteert dit enkele decennia later wederom in EU-subsidies, maar nu om wijngaarden te rooien. De noodzaak om de productie te beperken wordt ook ingegeven door de opkomst van de industrie; grote fabrieken trekken veel mensen aan die de landbouw verruilen voor een carrière in de stad of bij fabrieken zoals Piaggio in Pontedera, de producenten van Vespa’s en Ape’s.
Herstart
De wijnbouw heeft dus lange tijd weinig te bieden; rond 1970 is het aantal producten beperkt en de kwaliteit niet veel beter, ook al krijgt de Colline Pisane in 1967 haar plaats als subregio in de DOC Chianti. Om zich in positief opzicht te onderscheiden van ‘de rest’, wordt in 1976 de DOC Montescudaio toegekend aan wijnen uit het uiterste zuiden van de Colline Pisane, ten noorden van Bolgheri. Verder valt er weinig te melden over de regio tot de befaamde Britse wijnschrijver Burton Anderson in 1990 de 1985 Veneroso van Tenuta di Ghizzano met Sassicaia en Ornellaia vergelijkt en er hoop en erkenning gloort. Helaas wordt er datzelfde jaar in Decanter geschreven dat als de eigenaar van Badia di Morrona net zoveel aandacht en geld zou besteden aan zijn wijn als aan zijn kunstcollectie, dat de wijnen dan een stuk beter zouden zijn. Het kenmerkt het gebrek aan aandacht voor de wijn in dit deel van Toscane, maar langzaam maar zeker komt daar verandering in. De evolutie van de wijnbouw in de Colline Pisane is voor een groot deel te danken aan pionierswerk van Luca d’Attoma, de oenoloog-consultant die o.a. Tua Rita in Suvereto en Le Macchiole bij Bolgheri torenhoge scores weet te bezorgen. Vanaf 1994 adviseert hij o.a. Tenuta di Ghizzano en San Gervasio in de Colline Pisane. Bij Fattoria dell’Uccelliera kiest de familie Bulleri voor adviezen van Vittorio Fiore en zijn leerling Stefano Chioccioli om de kwaliteit van hun wijnen te verbeteren. Al deze initiatieven trekken de aandacht van de pers én andere wijnmakers, zoals o.a. blijkt uit de komst van Piemontees Giorgio Rivetti die in 2001 Casanova della Spinetta start, de Zwitserse familie Fahrni die Villa Vestri koopt en de Lunelli’s (van o.a. Ferrari in de TrentoDoc) die Podernovo overnemen. Giovanni Alberto Agnelli (Fiat) erft Fattoria Varramista (anno 1406) van zijn opa Enrico Piaggio en bouwt aan een nieuwe toekomst als producent van modern gestileerde kwaliteitswijnen.
DOP’s
Naast een deel van de Chianti DOCG, liggen ook de DOC’s Bianco Pisano di San Torpè DOC, Colli dell’Etruria Centrale DOC, Montescudaio DOC en Val di Cornia DOC in de heuvels ten zuiden van Pisa. Omdat de meeste van deze DOC’s velen niet echt tot de verbeelding spreken, vestigt men de hoop op meer erkenning vooral op een nieuwe DOC: Terre di Pisa. Deze DOC is een initiatief van 7 producenten die zich rond de laatste eeuwwisseling verenigen om de regio een ander, beter en meer herkenbaar aanzien te geven. In 2011 wordt de DOC Terre di Pisa toegekend, in 2018 gevolgd door de oprichting van het Consorzio Terre di Pisa. Het consorzio telt inmiddels 15 leden met Nicola Cantoni (Fibbiano) als president en Ginevra Venerosi Pesciolini (Ghizzano) als vicepresident.
Onder hun toezicht worden de eerste regels opgesteld voor diverse wijnen en plannen ontwikkeld voor de erkenning en bescherming van meer typen wijn. Een reguliere rode Terre di Pisa DOC bestaat volgens de huidige regels uit minimaal 70% Cabernet Sauvignon, Merlot, Sangiovese en/of Syrah, voor de Terre di Pisa Sangiovese DOC geldt minimaal 95% Sangiovese. De verplichte lagering voor deze laatste wijn is minimaal 16 maanden, waarvan minimaal 12 in hout en 4 in de fles. Voor de Terre di Pisa Rosso wordt 12 maanden voorgeschreven en 24 maanden voor de Terre di Pisa Rosso Riserva. De lagering voor de Terre di Pisa Sangiovese DOC gaat overigens naar 18 maanden. Eveneens in ontwikkeling zijn de Terre di Pisa bianco DOC (van minimaal 70% Vermentino, Malvasia, Trebbiano, Sauvignon, Chardonnay en/of Viognier), de Terre di Pisa bianco Vermentino DOC en de Terre di Pisa Rosato (van minimaal 50% sangiovese). Daarnaast wordt het productiegebied uitgebreid met de gemeenten Volterra, Montescudaio en Riparbella. De beoogde productie moet de komende jaren stijgen van 200.000 naar 1.000.000 flessen per jaar.
Terroir
Het landschap in de Colline Pisane wordt gekenmerkt door heuvels die veelal niet hoger zijn dan 200 meter (700 meter is maximum toegestaan voor wijngaarden), veel lager dan bijvoorbeeld in de DOCG’s Chianti en Chianti Classico. De bodem bestaat vaak uit sedimentair gesteente (areniet substraat met weinig silt of klei), kalkrijke mergel, leisteen, zand en kiezel, vaak rijk aan ijzer. Bij Fibbiano zien we een koraalrif met vele fossiele schelpen aan de oppervlakte, meer dan 3 miljoen jaar geleden afgezet toen dit gebied nog tot een oerzee behoorde. Lagere, alluviale delen zijn wel rijk aan klei en leem en zeer vruchtbaar, getuige de vele soorten landbouw. Qua klimaat zien we uiteraard veel invloed van de Middellandse Zee, met gemiddeld ruim 3000 lichturen per jaar en hogere temperaturen dan bijvoorbeeld in de zeven subzones van de DOCG Chianti.
Druiven
Sangiovese speelt ook in dit deel van Toscane een hoofdrol en ook bekende rassen als vermentino, trebbiano (Toscano), merlot, cabernet en syrah treffen we er aan, maar er wordt ook gewerkt met variëteiten die we elders niet of nauwelijks vinden. Onder hen de abrusco, canina nera, colombana (Fabbiano maakt er een erg leuke wijn van), giacomino, oliva, Santo Stefano (= malvasia nera) en de uva vecchia. Bij Fibbiano en Tenuta di Poggio werken ze ook met de Sanforte, een druif die ook wel sangiovese forte wordt genoemd, maar niet verwant is aan de Sangiovese.
De gemeenten:
De Colline Pisane telt allerlei gemeenten en vele kleine dorpjes waarvan een groot deel beslist de moeite van het bezoeken waard is. De regio is rijk aan historische gebouwen, waaronder Etruskische en Romeinse bouwwerken, magnifieke villa’s uit de tijd van de Medici, Middeleeuwse kastelen en talloze kerken, naast nieuwe initiatieven met moderne kunst in Peccioli en de ‘Valle del silenzio’ van Andrea Bocelli in Lajatico. Ook de diverse jaarlijkse culinaire evenementen gewijd aan kersen, aardbeien, olijfolie en wijnen zijn interessant. Hieronder een nadere kennismaking met de 16 gemeenten uit de DOC Terre di Pisa.
Fauglia
Een kleine gemeente met historische graansilo’s, elegante 18e eeuwse villa’s, een gemeentelijk theater, de kerk San Lorenzo en een museum met kunst van Giorgio Kienerk en Macchiaiolo in oude gevangenis.
Producenten:
– I Giusti e Zanza
Paolo Giusti en Fabio Zanza, huidige eigenaren van het oude Scopicci-landgoed.
– Fattoria dell’Uccelliera
140 hectare, eigendom van familie Bulleri, gespecialiseerd in houtbouw. Wijn sinds 1965, eerst i.s.m. Vittorio Fiore en later zijn leerling Stefano Chioccioli die in 1994 de volledige leiding overnam.
Voor mij nog altijd onbegrijpelijk waarom dit nog niet op de Nederlandse markt is; de prijs-kwaliteit verhouding is ongeëvenaard.
Crespina Lorenzana
Enkele historische villa’s, één daarvan tot museum omgevormd door verzamelaar Carlo Pepi.
Producenten:
– Cantine Sociale Colline Pisane
Opgericht in 1961 door 11 wijnboeren; eerste oogst 1964, nu 240 leden en een productie van circa 56.000 hl per jaar.
– Fattoria La Cinquantina
Lari
Etruskische stadje, strategisch gelegen en daardoor altijd wel betrokken in de strijd tussen Pisa, Lucca en Florence. Bijzonder is het renaissancefort Castello dei Vicari, met zicht over Arno-vallei tot aan de Middellandse Zee. De vicari/gouverneurs huisden hier, getuige hun wapenschilden op de binnenplaats van het kasteel. Hier ook wapenschilden van Medici’s (5 rode ballen en 1 blauwe), Pitti en Strozzi. Na Florence de 2e belangrijkste stad in regio na de Florentijnse overwinning op Pisa in 1406 en lange tijd de hoofdstad van de Colline Pisane. Vele Etruskische, Romeinse en Renaissance vondsten, inclusief fresco’s en geglazuurde terracotta’s van de familie Della Robbia. In Lari worden 20 kersen-variëteiten geteeld en elk jaar is er één van de oudste festivals in Toscane rond de Liquorificio Meini.
Producent:
– Villa Vestri (Cevoli di Lari)
Sinds 1988 eigendom van de Zwitserse familie Fahrni.
Chianni
Kleine gemeente met sinds 1976 elk jaar het culinaire festival Sagra del Cinghiale di Chianni
Capannoli
Bekend om de historische Villa Baciocchi
Palaia
Tijdens de Middeleeuwen het sociale en politieke centrum van de regio. Het fort ligt op 240 meter en is het hoogste punt van het dorp; gebouwd op restanten van het originele kasteel uit 986 (Montemagnifridum). Het historisch stadhuis werd in 1842 eigendom van de adellijke familie Cecchi en in 1920 het stadhuis. We vinden hier ook de Villa dal Borgo, een Florentijnse poort, de kerk San Martino en een Romaanse kerk Sant’Andrea (beiden uit de 13e eeuw) met kunstwerken uit 13e, 14e en 15e eeuw van o.a. Giovanni en Andrea della Robbia, Andrea Pisano en Francesco di Valdambrino. In het centrum bevinden zich de klokkentoren en de voormalige stadspoort, de Arco del Podestà uit 1500.
Producenten:
– Usiglian del Vescovo
– Tenuta Chiudendone
– Villa Saletta
Peccioli
Op de top van een heuvel, gebouwd rond ruïnes van een middeleeuws kasteel met o.a. de 11e eeuwse kerk St. Verano, een middeleeuwse Praetoriaans paleis, de kerk Madonna del Carmine en het Anfiteatro Fonte Mazzola. Bij Fabbrica di Peccioli (buitenpost kasteelstad voor Pisa) zien we de Romaanse kerk Santa Maria Assunta uit de 10e eeuw. In de directe omgeving ook het Meer van Gattero en in de stad zelf hedendaagse kunst van o.a. Alicja Kwade, Patrick Tuttofuoco en David Tremlett. Elk jaar wordt er in november een wijn- en olijfoliebeurs georganiseerd.
Producenten:
– Poggio Cosmiano
– Villa Cosmiana
– Le Palaie
– Tenuta di Ghizzano:
Eerste wijndomein in de Colline Pisane dat internationale bekendheid kreeg. Hun Veneroso 1985 werd gemaakt i.s.m. PierMario Meletti Cavallari van Grattamacco in Castagneto Carducci bij Bolgheri. In 1990 werd Luca d’Attoma gecontracteerd, die naast sangiovese ook merlot, cabernet en syrah aanplantte. Ginevra Venerosi Pesciolini staat aan het hoofd van dit familiebedrijf dat ook bekend is om hun Nambrot, een blend van merlot met wat cabernet sauvignon, vernoemd naar de stamvader van de familie.
Terricciola
Dorp van Etruskische oorsprong op de kruising van de valleien/rivieren Era, Cascina en Sterza. Bekend om het Hypogeum, een ondergronds Etruskisch complex met 200 uit tufsteen gehouwen graven uit de 4e tot 1e eeuw v. Chr. In de loop van de geschiedenis werd het ook gebruikt als opslagplaats voor tarwe en wijn, tegenwoordig is het een museum. In 12e eeuw was Terricciola belangrijk in de regio o.l.v. de bisschop van Volterra en uit deze tijd stammen o.a. restanten van versterkingen rond het dorp, een begraafplaats en een waterpunt en tunnel die tot het oude kasteel behoorden. Terricciola was ooit verdeeld in twee delen, waaraan het wapen van de gemeente met zowel het Pisaans kruis als de Florentijnse lelie refereert. Jaarlijks viert men de ‘Witte nacht” en het festival ‘della Fragola’ en evenementen gewijd aan druiven en wijn. Onder de kerken in Terriciola de San Donato en Madonna di Monterosso, ooit met de schilderijen “Presentatie in de tempel” en “Aanbidding van de goochelaars” van Gaspero Martellini (1840), maar beide kustwerken in 1994 gestolen.Volgens een legende is er ergens een verborgen schat met o.a. een paard van goud.
De Villa Gherardi Del Testa werd in 1660 gebouwd door monnik Sebastiano Gherardi en is de geboorteplaats van Tommaso Gherardi Del Testa (1814), een bekende schrijver van komedies. De Pieve de Pitti was tot 1794 in bezit van de Florentijnse Pitti familie, bekend van het Palazzo Pitti; de Pieve met kapel en bijgebouwen werd gebouwd op de ruïne van een Etruskische kerk.
Producenten:
– Gimonda
4 ha aan wijngaarden, nu ca 50 jaar oud, met sangiovese, canaiolo, colorino a bacca rossa, trebbiano en colombana a bacca bianca, allen Guyot gesnoeid en biologisch onderhouden. In vele opzichten een zeer interessante producent, helaas nog niet op de Nederlandse markt.
– Castelvecchio
– Podere La Chiesa
Palma Tonacci en voormalig luchtmachtpiloot Maurizio Iannantuono kochten het land van de kerk en bouwde er hun futuristisch ogende wijnbedrijf, gekscherend ook wel vergeleken met een Zwitserse gatenkaas.
– Fattoria Fibbiano
Familiebedrijf, nu onder leiding van de gebroeders Matteo en Nicola Cantoni.
– Fattoria Casanova
Eigendom la Spinetta (Giorgio Rivetti)
– Badia di Morrona
12e eeuwse Badia (delen uit 10e eeuw), sinds 1939 eigendom familie Gaslini Alberti (Genua). In eerste instantie vooral bekend om de privécollectie met Etruskische, Griekse en Romeinse kunst.
Behoort tot de grootste wijnbedrijven in de Colline Pisane (600 ha, 110 aan wijngaarden) met de VignaAlta (sinds 1994) als een van hun beste wijnen.
Verdient het om op de Nederlandse markt te komen.
– Sorelle Palazzi
– Poggio Sette Venti
– Podernovo
In 2000 gekocht door de familie Lunelli van Zwitsers. Adviezen van Luca D’Attoma, maar de wijnmaker is Corrado Dalpiaz uit Montescudaio, ex Badia di Morrona en klasgenoot van Mauro Lunelli aan wijnbouwschool San Michele all’Adige. Deden uitgebreid onderzoek en vonden 40 van de 60 ha geschikt voor wijnbouw en kozen uiteindelijk voor hun sangiovese een kloon uit Montalcino.
– Il Ceno
Op heuvel tegenover Badia di Morrona aan weg van Terriciolo naar Soiana. In bezit familie Palazzi, wijn sinds 1975 gestart met Claudio Gori, leerling Attiglio Pagli.
– Bruno Moos
In 1984 gevestigd door Bruno en Elayne Moos (Canada). Wijn eerst in bulk verkocht aan Castellani, later zelf gebotteld. In 1999 verkocht aan Ursula en Peter Mock (Zw)
– Vallorsi
Aan de voet van de heuvel van de Badia di Morrona; familie Bibbiani maken er sinds 1966 wijn.
Casciana Terme
Al sinds 800 beroemd om thermale bronnen onder de naam Castrum ad Aquis.
Grotere stad met veel industrie, maar ook Villa Niccolini en Chiesa di San Giovanni Evangelista.
Producent:
-Podere Spazzavento (Ponsacco)
Pontedera
Belangrijk in de veldslagen van 1369 (Florence wint van Milaan) en 1554 (Piero Strozzi/Siena wint van Florence). Nu vooral beroemd om de Piaggio fabriek (met museum), Castellani Vini, Amadei chocolade en het Palazzo Pretorio.
Producent:
– San Gervasio
Momenteel inactief
Montopoli Val d’Arno
O.a. Chiesa di Santa Maria Novella, Museo Civico Palazzo Guicciardini, Arco di Castruccio Castracani en Parco Archeologico del Poggio di Rocca.
Producent:
– Fattoria Varramista (Montopoli Val d’Arno)
1406: Gevestigd door Florentijnse edelen, eind 20e eeuw uit erfenis Enrico Piaggio in eigendom van zijn kleinzoon Giovanni Alberto Agnelli (Fiat).
San Miniato
Strategische gelegen op heuvel bij rivier Arno. Gelegen aan de middeleeuwse Via Francigena (van Rome naar Canterbury) en tevens op de kruising van de wegen van Florence naar Pisa en van Lucca naar Siena. Al sinds de Etruskische tijd een vaste pleisterplaats voor reizigers, legers etc. etc. Het stadje wordt gedomineerd door de toren Rocca di Federico II, en het stadje is bekend om het in 1211 door St. Franciscus gevestigde klooster, de duomo met kunstwerken van Filippo Lippi, Neri di Bicci en Verrocchio, lederwaren, witte truffel (tuber magntum pico) en de slagerij Falaschi.
Producenten:
– Fattoria di Sassolo (San Miniato)
Land- en wijnbouw sinds 1784. De familie Bianco maakt er een fenomenale Vin Santo Fiorile, met gistcultuur (madre) van ca 200 jaar oud.
– Pietro Beconcini (San Miniato)
De enige in Toscane met wijngaard met (meer dan 100 jaar oude) Tempranillo, daar ooit gebracht door pelgrims uit Spanje op weg naar Rome. Werken o.a. met consultant Attilio Pagli.
– Podere Pellicciano (San Miniato)
Orciano Pisano
Kasteel Ursiano uit 8e eeuw, bijna volledig verwoest door aardbeving in 1846. Omgeving nu populair voor workshops van internationale fotografen. In 2006 werd er een 3 miljoen jaar oud skelet van een 10 meter lange walvis gevonden, nu te zien in het Natural History Museum in Florence.
Lorenzana
O.a. Parrocchia di S.Bartolomeo Apostolo
Santa Luce
Omgeven door lavendelvelden voor aromatische oliën.
Andere interessante plaatsen:
Agliati
Op top steile heuvel, ooit werd het kasteel vervangen door de kerk San Martino.
Alica
Oude Etruskische nederzetting (vernoemd naar spelt) met kasteel 12e eeuw en kerken Santa Maria (1615) en San Jacopo. Eerst in bezit monniken Certosa di Calci.
Baccanella
Gehucht op de helling van de Alica-heuvel aan de weg Forcoli-Palaia- Montefoscoli. In oudheid bekend om warmwaterbronnen (zwavel).
Casale Marittimo
Middeleeuws dorp op heuvel Cecina-vallei, 12 km van zee met zicht op deToscaanse Archipel. Etruskische necropolis Casa Nocera (7e eeuw v. Chr.), ook restanten Romeinse villa’s naast de Palazzo Rocca, kerk Sant’Andrea en Santa Maria delle Grazie. Net buiten Casale Marittimo in Poggiarella, is de ronde Tholos tombe (5e eeuw v. Chr.) vermeldingswaardig, gevonden in 1896.
Casanova
De Borgo di Casanova werd in 1164 al als kasteel genoemd op de weg van Terricciola naar Selvatelle.
Ook vinden we hier de kerk van St. Bartholomeus en de Pieve a Pitti.
Casciana Alta
Oratorium Madonna della Cava, één van de weinige achthoekige gebouwen in Italië.
Castelfalfi
Bekend om z’n fort en vooral de golfbaan.
Chiecinella
In het verleden bekend als kleine spa-bestemming.
Collelungo
Vernoemd naar oude boerderij met toren.
Colleoli
Middeleeuws stadje, 3 km van Palaia, richting San Gervasio. Kasteel annex villa/boerderij, bijna 500 jaar in bezit van Pisaanse familie Ausgitini, met wat huizen en het kleine kerkje San Bartolomeo.
Forcoli
Gehucht rond neo-middeleeuwse neogotische boerderij-villa met brug met drie bogen op de Via dell’Impietrato, een oude middeleeuwse weg van Alta Valdera naar Pontedera.
Fossabanda
Voormalige klooster Santa Croce.
Gello
Romaanse kerk San Lorenzo al genoemd in document Bisschop Lucca in 1260.
Lajatico
Woonplats Andrea Bocelli met amphitheater ‘Valle del silenzio’, wijngaarden en museum met voorwerpen en kunst uit persoonlijke collectie Bocelli.
Legoli
Etruskische necropolis en kapel met fresco’s van Benozzo Gozzoli uit 1480 in kapel Santa Catarina.
Libbiano
Astronomisch observatorium van Galileo Galilei.
Montefoscoli
Kerk Santa Maria Assunta (1349) en enkele musea. Neoklassieke Tempel Medical Menerva, rond 1822 gebouwd door Andrea Vaccà Berlinghieri met verwijzingen naar vrijmetselaars en Minerva, de Italische Godin van wijsheid, verstand, de menselijke geest en vindingrijkheid.
Partino
Oud stadje bij Palaia, al genoemd in 1260, met kerk Santa Maria Assunta. Naam verwijst naar Etruskische oorsprong; Parthanas verwijst naar pre-Romeinse tijd.
Pomaia
Eén van de belangrijkste Europese boeddhistische instituten, de Lama Tsong Khapa
Riparbella
Van origine een Etruskische nederzetting met langgerekt historische centrum, rond 1000 ontstaan rond een middeleeuws kasteel dankzij de graven Della Gherardesca.
San Gervasio (Palaia)
Strategische gelegen dorpje op top heuvel, waarvan men vaak de (scheve) toren van Pisa en de zee kan zien. Ontstaan rond cirkelvormig klooster uit 8e eeuw met verdedigingsmuur 10-11e eeuws kasteel. San Giovanni Battista kerk met delen oude, Lombardische kapitelen. Is klein, maar had grote rechterlijke macht dankzij de bisschop van Lucca. Na diverse belegeringen en na de verovering door Florence in 1436 in bezit gekomen van diverse families die er ook wijn maakten en het geschikt maakten als gastenverblijf. De familie Tomassini maakte er sinds 1960 wijn i.s.m. oenoloog Luca d’Attoma, maar verloren hun bedrijf door fraude van een partner.
Soiana
Klein plaatsje waar jaarlijks in augustus het Festa in Castello plaatsvindt met het traditionele Panforte-werpen. Sarcofagen en andere grafresten geven aan dat er al ten tijde van de Grieken bewoning was. Barokke klokkentoren van architect Bellincioni.
Toiano
Klein, verlaten dorpje op kleiachtige uitlopers gekenmerkt door calanchi.
Usigliano del Vescovo
Versterkte gehucht/villa-boerderij op weg Palaia-Marti. Rond 1078 door gravin Matilde van Canossa geschonken aan bisschoppen Lucca. Klein museum in Vecchia Fattoria Castelli met o.a. oude wijnvaten, grote kruiken olie en een collectie Toscaanse en internationale kerststallen.
Villa Saletta
Van Etruskische oorsprong, maar de huidige vorm is gebaseerd op muren en de binnenplaats van kasteel uit 10e eeuw. Bloeitijd 16e – 17e eeuw ten tijde van Florentijnse familie Riccardi. Twee kerken, de kerk van SS. Pietro en Michele met de “Madonna della Rocca in Valle” uit 13e eeuw, toegeschreven aan St. Martin. Plein met oude klokkentoren en 16e eeuwse herenhuis decor diverse films.
De wijnen:
Tijdens de workshops proefden we wijnen van:
- Badia di Morrona
- Beconcini
- Castelvecchio
- Fattoria Fibbiano
- Fattoria Uccelliera
- Fattoria Varramista
- Gimonda
- La Spinetta
- Le Palaie
- Podere la Chiesa
- Tenuta di Ghizzano
- Tenute Lunelli
- Usiglian del Vescovo
- Villa Saletta
Voor meer informatie over de DOC Terre di Pisa: Home Sito del Consorzio Vini Terre di Pisa
