VERMENTINO! Ook een ster in de Maremma.
- Door Fred
- augustus 8, 2023
- 08:10
Ooit haalde een collega zijn neus op toen hij zag dat het aperitief een Vermentino uit de Maremma was. Voor mij was dit een indicatie dat hij ‘iets’ mist…
De Vermentino is een druif met vele gezichten en een vaak onderschat potentieel. Niemand aan de Ligurische kust, in Zuid-Frankrijk, op Corsica en Sardinië, in Toscane en landen als Australië, Malta, Bulgarije, Zuid-Afrika, Argentinië en Californië, durft te twijfelen aan zijn kwaliteiten. Gezien de reactie van mijn collega lijkt het niet overbodig om zijn eigenschappen en mogelijkheden wat meer aandacht te geven.
Vermentino Grand Prix
Het Consorzio Tutela Vini della Maremma Toscana organiseert sinds enkele jaren de Vermentino Grand Prix, waarbij een jury met experts uit de wijnwereld, handel en horeca hun favorieten uit 60 Vermentino’s uit de Maremma kiest. President van het Consorzio is Francesco Mazzei en hij benadrukt het belang van de druif in de regio, aangetoond door een toenemend aantal wijnen waarin de kenmerken van de druif, zijn terroir en de visie van de verschillende wijnmakers tot uitdrukking komen. In de Provincie Grosseto is bijna 1000 ha beplant met Vermentino, ongeveer de helft van de totale aanplant in Toscane. De productie van de DOC Maremma Toscana Vermentino neemt toe en bedroeg in 2022 meer dan 4,3 miljoen kilo aan druiven t.o.v. 3,7 miljoen in 2020, hetgeen het toenemende belang aantoont. Luca Pollini, directeur van het Consorzio, wijst op het vertrouwen dat wijnmakers in de druif hebben en waarom er steeds meer wijnen zijn waarin de complexiteit en de capaciteiten van de druif, inclusief zijn rijpingspotentieel, worden bevestigd.
De druif
We vinden de meeste Vermentino in kustgebieden aan de Ligurische Zee, niet alleen in Toscane, maar ook in Ligurië, Piëmonte, de Provence, Languedoc-Roussillon en op Corsica en Sardinië. Hoewel de exacte herkomst niet helemaal duidelijk is, wordt aangenomen dat hij waarschijnlijk uit Spanje komt, hoewel er geen Spaanse druiven (meer?) bekend zijn met DNA-overeenkomsten met de Vermentino. Mogelijk is de vermentino in de 13e of 14 eeuw via Corsica en/of Sardinië in Piëmonte terechtgekomen. In geschriften van de Conti di Roero uit 1658 is hij als ‘Fermentino’ bij Montaldeo ten westen van Gavi genoemd, waarbij de naam refereert aan de licht sprankelende wijn die ervan gemaakt werd. Op Sardinië is hij al in de 14 eeuw bekend, vaak als Arratelau in Gallura, de streek in het uiterste noordoosten van Sardinië als basis voor o.a. de Vermentino di Gallura DOCG, één van de bekendste wijnen van de druif. Pas rond 1841 zou de druif via Corsica of Sardinië ook op het Franse vasteland terecht zijn gekomen.
Klonen en variëteiten
De verspreiding over vele terroirs heeft een aantal mutaties gegeven, waarvan er vier formeel als subvariëteit geregistreerd staan in het register van de de Vitis International Variety Catalogue: Vermentino (VIVC 12989), Vermentino di Tempio (VIVC 12990), Vermentino Finale (VIVC 12991) en de Vermentino de Corse/Siria (VIVC 2742). DNA-onderzoek heeft aangetoond dat de Vermentino gelijk is de Pigato uit Ligurië en de Favorita in Piëmonte en ook de overeenkomst met de Franse Rolle staat niet ter discussie. De Favorita zou overigens de favoriete wijn zijn geweest van Bella Rosin, the morganatische echtgenote van Vittorio Emanuele II, de eerste koning van het verenigd Italië. Het is ook mogelijk dat de naam verwijst naar zijn populariteit als tafeldruif. Pigato is, zoals wordt aangenomen, ergens in de 15e eeuw vernoemd naar ‘pigau’, dialect voor gestippeld.
Zowel in Franrijk (regio’s Sartene en Cuttoli-Corticchiato op Corsica en de Vaucluse in de Provence) als Sardinië, Ligurië en Piëmonte worden verschillende klonen onderscheiden, o.a. op grond van onderzoek op Corsica in een experimentele wijngaarden met > 50 klonen. Gebaseerd op de 37 punten, zoals aangegeven in de voorschriften van de Internationale Organisatie voor Druiven en Wijn (OIV) is het bestaan van unieke klonen vastgesteld, die in de loop van de tijd zijn ontstaan door aanpassing van de druif aan de verschillende terroirs. De planten hebben specifieke, fysieke kenmerken ontwikkeld, zoals een andere vorm van de bladeren, bloemen, trossen en de druiven zelf, naast een andere ontwikkeling van de plant, bloei, verkleuring en rijping van de druiven etc.
Synoniemen:
Naast de diverse varieteiten en klonen, staat de druif ook bekend onder allerlei synoniemen, zoals in Frankrijk: Garbesso, Garbessu, Malvasie, Malvasia du Douro, Rolle, Rollé, Valentin, Varlentin, Verlentin, in Italië: Carica l’Asino, Favorita, Favorita Bianca, Favorita Bianca di Conegliano, Favorita d’Alba, Favoritia di Alba, Favorita di Conegliano, Formentino, Pigato, Sapaiola, Vermentini, Vermentino Bianco, Vermentino di Gallura, Vermentino Pigato en op Corsica: Malvasia, Malvasia à Bonifacio, Malvasia Bonifacio, Malvasia de Corse, Malvasia Grossa, Malvasia à Gros Grains, Malvasia Corse, Malvasia de Corse, Verlantin, Varlantin, Vermentinu. In Frankrijk mag de naam Vermentino overigens niet meer worden gebruikt o.g.v. EU-reglement 2019/33 uit 2018. De naam Vermentino is nu alleen toegestaan voor wijnen van deze druif uit Italië, Australië, Kroatië en de VS. In Frankrijk wordt nu de naam Rolle gebruikt.
Malvasia
In Frankrijk werd de Vermentino ook Malvoisie à gros grain genoemd en in Spanje en op de Canarische eilanden Malvasia of Malmseys. Deze naam verwijst naar de Malvasias oenos, de historische Griekse zoete wijn, vernoemd naar de havenplaats Monemvasia (en daarmee de gelijknamige druif) in de Peloponnesos. De wijn werd ook op Kreta, Paros en Santorini gemaakt en vond zijn weg naar vele landen rond de Middellandse Zee. Ook de Malvasia druif stond op de Griekse eilanden aangeplant, maar de Monemvasia-druif is niet verwant aan de vele bekende Malvasia variëteiten (het VIVC onderscheidt er 59!), waarvan de Malvasia Bianca di Candia (witte Malmsey van Kreta) de bekendste is. De overeenkomst in naam van de wijn en de druif is meer gebaseerd op de stijl van de wijn van beide druiven (zoet van ingedroogde druiven) en zijn populariteit (vele associeerden zich graag met het succes van de originele wijn en druif), dan op de druif zelf. De Malvasia Candida (al sinds de 15 eeuw op Madeira) is overigens niet dezelfde druif als de Malvasia Bianca di Candia.
Vermentino nero
Deze druif wordt over het algemeen beschouwd als een mutatie van de witte Vermentino, maar DNA-onderzoek heeft aangetoond dat hij verwant is aan de Piemontese oerdruif Coccalona nera die lang geleden al rond de Alpen stond aangeplant en ook al eeuwen bekend is in de Toscaanse regio rond Massa-Carrara.
Kenmerken
De druif lijkt in eerste instantie meer algemeen dan hele specifieke eigenschappen qua kleur, geur of smaak te hebben, maar extra aandacht in de wijngaard en kelder, brengt verholen capaciteiten naar boven. Dan geeft de wijn in plaats van simpele impressies van wit fruit en/of bloesem, citroen/limoen en verse amandelen, ineens meer complexe aroma’s waarin een ieder wel weer wat anders weet te ontdekken, mede afhankelijk van de invloed van hout, anfora’s, rijping ‘sur lie’ etc.
Ik lees hier en daar ook dat mensen er ‘subtle notes of crushed rocks’ of een ‘distinct mineral edge’ in herkennen, maar we weten natuurlijk allemaal dat dit soort beschrijvingen onzin zijn. Wie dat niet weet, mag gerust een keer aansluiten bij een van mijn workshops waarin de mythe ‘mineraliteit’ wordt ontkracht, uiteraard gebaseerd op feiten 😉. De Vermentino is in ieder geval veelzijdiger dan menigeen weet en ook de Vermentino Grand Prix toont dit onomstotelijk aan, ook al zijn we niet even enthousiast over alle wijnen uit deze top tien.
De proef op de som
Samen met twee proefgenoten proefde ik de top tien van de Vermentino Grand Prix 2023 en samen tekenden we de volgende bevindingen op.
Santa Lucia, Brigante, Maremma Toscana Vermentino DOC, 2022
Een simpele, recht-toe-recht-aan Vermentino met een vinificatie in RVS. Deze wijn toont aan dat als je de druif niet uitdaagt, er ook weinig gebeurt in het glas. We zijn dan ook niet echt onder de indruk van deze enkelvoudige wijn en storen ons aan de wel erg hoge zuren en bittere smaak.
Tenuta Agostinetto, La Terrazza, Maremma Toscana Vermentino DOC, 2021
Vinificatie in RVS. Iets meer rijping in de neus en smaak, komt boers over met vrij veel bitters; niet een wijn die wij snel in een top tien met onze favorieten zouden plaatsen.
Il Podere del Cirene, Cirene, Maremma Toscana Vermentino, 2021 (bio)
Een wijn met opvallend veel afgeronde en zoete tonen en een bitter dat hard overkomt. Ook de alcohol (14%) is niet echt geïntegreerd of gecompenseerd.
Tenuta Dodici, Solo, Maremma Toscana Vermentino DOC, 2021
Na een koude voorweking, een reguliere vinificatie in RVS.
Aangegeven wordt dat er sprake is van een selectie van de druiven en we proeven inderdaad meer inhoud dan in de vorige wijnen. Deze nette wijn heeft een kruidig karakter (verse tuinkruiden), een prima balans en een klein zoetje. Verteerbaar met genoeg inhoud om ook aan tafel het nodige te kunnen bieden.
Della Volpaia, Castelprile, Maremma Toscana Vewrm,entino Riserva, DOC, 2021 (bio)
De vinificatie in barriques en tonneaux van Frans eiken is te ruiken en te proeven in deze wijn, net als de hoeveelheid alcohol die met 14% als ‘ruim voldoende’ kan worden aangemerkt. Het middenrif is breed en rijk, de afdronk (waarin wat stervrucht en witte peper te herkennen is, maar hout de centrale factor blijft) had wat langer mogen zijn.
Terenzi, Balbinvs, Maremma Toscana Vermentino DOC, 2021
Een meer aromatisch karakter en goed sappig van smaak. De gedeeltelijke vinificatie in keramische tanks (de rest in RVS) heeft de wijn een wat bredere structuur gegeven. Qua aroma’s ontdekken we witte peper, zoet wit, tropisch fruit en wat florale accenten. Nette wijn met prima balans en lengte.
Bruni, Perlaia, Maremma Toscana Vermentino DOC, 2021
Een mooi samengestelde wijn door een gedeeltelijke vinificatie in barriques (6 maanden) en voor de rest in RVS, voorafgegaan door een koude voorweking. Deze methode heeft de wijn een mooie structuur gegeven en meer complexe aroma’s van geel fruit (pruimen) en veel sap. Zeer smakelijke, aangenaam brede en spannende wijn met de 13% alcohol ook keurig in balans.
Val delle Rose, Cobalto, Maremma Toscana Vermentino, 2020
De vinificatie is zorgvuldig samengesteld met zowel een gisting en opvoeding in grote houten vaten en anfora’s als RVS. De wijn wisselt qua opvoeding, dus alle wijn rijpt gedurende 10 maanden in de diverse cuves/vaten. Wat opvalt is dat de wijn zeer uitgebalanceerd overkomt in zowel de geur als smaak met5 delicate aroma’s van witte bloesem en vruchten, zoete limoen en wat noten en zelfs honing. Hij is compleet, complex, fris en breed tegelijkertijd door een voorbeeldige balans. We zijn het er direct over eens: deze wijn is de meest complete van de hele serie en onze favoriet.
Il Poderone, Marmato, Maremma Toscana Vermentino DOC, 2022
Door het meest recente oogstjaar en de vinificatie in uitsluitend RVS hadden we een wat frissere, strakkere wijn verwacht. De wijn heeft vrij veel kleur, redelijk wat alcohol (13,5%) en komt wat flauw en vermoeid over.
Mazzei, Belguardo “V”, Maremma Toiscana Vermentino Superiore DOC, 2021
Ook hier een gemengde opvoeding die duidelijk veel toevoegt aan de wijn. Veel structuur en sap met de juiste inbreng van de rijping ‘sur lie’ en anfora’s. Schoon, breed en smaakvol met aromas van bloesem, geroosterde amandelen, rijp wit tropisch fruit en vooral de juiste finesse, fraîcheur en spanning. Iets rijker dan de Cobalto van Val delle Rose en ook daarom een fraaie eetwijn die het zeer goed zal doen naast vele rijkere gerechten met vis, zeevruchten, wit vlees en groenteschotels.
